ประสาทสัมผัสทั้ง 12

(movementforchildhood.com)

ประสาทสัมผัสทั้ง 12 ของ Rudolf Steiner ได้แก่ Sense of Touch, Life, Movement, Balance, Smell, Taste, Vision, Warmth, Hearing, Language, Concept and Ego โดย Steiner กล่าวว่า มนุษย์จะเรียนรู้สิ่งต่างๆ จากสัมผัสในระดับล่าง (Lower Senses) ก่อน ซึ่งเป็นพื้นฐานที่สำคัญ ที่จะนำไปสู่การเรียนรู้ผ่านประสาทสัมผัสในขั้นสูง (Higher Senses) ต่อไป กล่าวคือ Sense of Touch จะนำไปสู่ Sense of Ego เด็กที่ได้รับการสัมผัส การโอบกอดที่อบอุ่น เมื่อเขาโตขึ้น ย่อมเกิดความรู้สึกต่อตนเอง ที่แตกต่างไปจากเด็กที่ได้รับการสัมผัสที่รุนแรง เป็นต้น จากแผนภาพ สัมผัสที่อยู่ตรงข้ามกันของลูกศร คือ สัมผัสที่เชื่อมโยงการเรียนรู้ซึ่งกันและกัน โดยมีสัมผัสในระดับกลาง (Middle Senses) เป็นองค์ประกอบร่วมหรือเป็นสื่อกลาง (ไม่น่าเชื่อว่า จากเรื่องแสนดีกับมุ้งลวด จะนำมาสู่สาระที่จริงจังได้ขนาดนี้)